İnsanlığın ortak değerlerine katkı
Türkçe ve Ermenice kitaplarıyla Türkiye'de iki dilde yayın yapan ender yayınevlerinden biri olan Aras Yayıncılık, Ermenilerin bu topraklar üzerinde ürettiği edebi, tarihsel ve kültürel değerleri geleceğe taşıyor
SİBİL ÇEKMEN
Aynı coğrafyada yaşayan insanların, edebiyat aracılığıyla birbirlerini daha iyi tanımasına yardımcı olmak amacıyla, 1993 yılında kurulan Aras Yayıncılık, Türkiye’nin ‘Ermeni edebiyatına açılan pencere’si. 15 yıldır, Ermenice ve Türkçe edebiyat eserlerinin yanı sıra araştırma kitapları da yayımlayan yayınevi, köklü bir geçmişi olan Ermeni yayıncılık geleneğini sürdürüyor. Aras’ın yayın çizgisini ve yayıncılık dünyasında bulunduğu yeri, yayınevinin editörlerinden Rober Koptaş’la konuştuk.
Aras Yayıncılık, hangi amaç ve hedeflerle yola çıktı?
Aras Yayıncılık, 1990’lı yıllarda Türkiye’de hâkim olan kültürel ve siyasi ortamın bir meyvesi aslında. 1980’lerden sonra Türkiye’de insan hakları hareketinin gelişmesi, 1990’larda Kürt hareketinin verdiği mücadele ve bunun farklı kimliklerin kendilerini ifade etmesi yönünde bir alanın açılmasına katkıda bulunması, Avrupa Birliği sürecinin de etkisiyle azınlık hakları gibi daha önce sözü edilmeyen kavramların gündeme gelmesi benzeri birtakım gelişmeler yaşandı. Kamuoyunda bu tartışmaların yapılıyor olması ve bazı kesimlerde belli bir duyarlılığın oluşması, sıkıntılar içinde yaşayan Ermeni toplumunun da sorunlarını daha yüksek sesle ifade etmesini sağladı. Aras’ı, Agos’u veya Kardeş Türküler grubunu, Belge Yayınları’nın Marenostrum dizisini, sözünü ettiğim bu ortamın meyveleri olarak görmek mümkün.
Toplumda Ermenilere karşı birtakım önyargılar vardı, hâlâ da var. Aras Yayıncılık bu önyargıları kırmak için edebiyattan, kültürel mirasımızdan yararlanmak, halkların kültürel-tarihsel ortaklıklarının ve elbette farklılıklarının altını çizmek, insanlığın ortak değerlerine birlikte katkıda bulunmak gibi ilkelerle çıktı yola. Ermenice edebiyatı tanıtmak; Türkiyeli okuru, aynı coğrafyayı paylaştığı ama aslında pek de tanımadığı bir kültüre daha aşina kılmak ana hedefti. Bu yolla, önyargıların bir nebze olsun kırılabileceği inancıyla hareket edildi. Anadolu’da ve İstanbul’da yaşamış olan Ermeni yazarların eserleri yayımlanarak yola çıkıldı.
15 yıllık süreçte amaçlarınız ne yönde değişti/gelişti?
Bu temel amaçta ciddi bir değişiklik yaşanmadı, ama bir çeşitlenmeden ve derinleşmeden söz edebiliriz. Başlangıçta Ermenice edebiyat eserlerinin çevirileri ağırlıktaydı. Ancak, toplumda, Türk-Ermeni sorununun çokça konuşuluyor olması nedeniyle, Ermeni tarihi, 1915 öncesi ve sonrası hakkında ciddi bir merak vardı. Okurlarımız Ermeni tarihi ve kültürüyle ilgili kitaplar da yayımlamamız yönünde talepler iletmeye başladılar. Onları dikkate aldık ve zaman içerisinde, yayın yaptığımız türler bir hayli çeşitlendi. İnceleme kitapları, tarih kitapları, kültür kitapları da yayımlamaya başladık. Bugüne kadar, yaklaşık %70’i Türkçe, %30’u Ermenice olmak üzere, toplam 102 kitap yayımladık. Ticari kriterlerle değerlendirildiğinde, büyük bir rakam değil bu elbette. Ancak, on yıllarca süren suskunluktan sonra Ermenilerle ilgili 102 kitaplık bir kütüphaneye sahip olmak da azımsanamayacak kadar önemli.
Kimler çalışıyor Aras’ta?
Küçük bir aileyiz aslında. Burada tam gün çalışan 3–4 kişiyiz. Bize yarı zamanlı yardım eden, üniversite öğrencisi birkaç arkadaşımız da var. Fikirleriyle ve yeri geldiğinde emekleriyle bize destek olan dostlarımızı da sayarsak, epey kalabalık bir aileyiz de denebilir.
Son birkaç yıldır genç arkadaşların aramıza katılması bizi çok sevindiriyor. Yayıncılık zor bir zanaat; biz de fazla titizlenerek çalışıyoruz kitaplar üzerinde. Yayımladığımız kitaplara değer veriyor, onların hakkını vermeye çalışıyoruz. Gelen arkadaşların birer yayıncı, editör olarak olgunlaşmak için biraz zamana ve sabra ihtiyaçları oluyor. Çünkü Aras, bu açıdan, bir okul gibi hizmet veriyor.
Hangi dillerden kitaplar çevirdiniz bugüne kadar?
Başta sadece Ermeniceden çeviri kitaplar yayımladık. Daha sonra İngilizce ve Fransızcadan, son olarak da Farsçadan bir kitap çevirdik.
Ermeniceden profesyonel çeviri yapacak kişiler bulmak kolay mı?
En ciddi problemimiz bu aslında. Türkiye’de, Ermeniceden profesyonel düzeyde çeviri yapabilecek hiçbir çevirmen yok maalesef. Biz bugüne kadar yakın çevremizdeki, Ermeniceyi iyi bilen dostlarımızdan destek aldık. Sağ olsunlar, ellerinden geleni yaptılar. Ama çevirmenlik çok ciddi mesai isteyen bir iş; kimi zaman tek bir kelime üzerinde saatlerce durmanız, bir sürü kaynağı gözden geçirmeniz gerekiyor. Tam mesaiyle çalışmadığınız takdirde çok verimli bir sonuç elde etmeniz her zaman mümkün olmuyor. Bu yüzden, özellikle Ermeniceden yaptığımız çevirilerde, çok yoğun bir editoryal çaba göstermemiz gerekiyor. Diğer dillerden yapılan çevirilerde aynı sıkıntıyı yaşamıyoruz.
Kitaplarınızda, ana metne bolca dipnot ve ek eşlik ediyor. Yayınevinin açıklayıcı not ve metinlere bu denli önem vermesinin nedeni nedir?
Biraz önce dediğim gibi, yayımladığımız kitaplara, o kitapların yazarlarına ve ardındaki tarihe değer veriyoruz ve bunun karşılığını bir tür ince işçilikle vermek istiyoruz; bundan hoşlanıyoruz da. Okurlar kitabı ellerine aldıklarında o çabayı görebilsinler istiyoruz, çünkü insanlar bir kitabın yayımlanmasının ne kadar yoğun emek isteyen bir iş olduğunun farkında olmayabiliyorlar.
Öte yandan, metinde geçen çeşitli ayrıntıları dipnotlarla açıklama, eklerle açma meselesini bu kadar ciddiye almamızın Türkiye’de Ermeni olmakla da ilgisi var galiba. Hep yanlış anlaşılmış, yanlış anlaşılmak istenmiş ve kendini anlatma derdinde olan bir topluluğuz maalesef. Belki de bu dipnotçuluk merakımızın ardında, bilinçaltımızdaki kendini anlatma derdi yatıyor.
Yine de, internetin hayatımıza çok yoğun bir şekilde girmesiyle birlikte, daha az sayıda dipnot vermeye başladığımızı söyleyebilirim. Bilgiye ulaşmak eskiye nazaran çok daha kolay çünkü.
İfade özgürlüğü konusunda ciddi sıkıntıların yaşandığı, yazarlar, çevirmenler ve yayıncıların yargılandığı bir ortamda yayıncılık faaliyeti göstermek sizi otosansüre itiyor mu?
Türkiye’de klasik anlamıyla sansür yok belki, ama kafalardaki otosansür inanılmaz boyutlarda. Biz de Türkiye’de tabu haline gelmiş, en çok tepki uyandıran konulardan biri üzerine yayınlar yapıyoruz ve bu otosansürden azade değiliz maalesef. Otosansür, daha yayımlayacağımız kitabı seçerken başlıyor. Türkiye’de yaşıyoruz, hepimiz birtakım ‘hukuki’ sorunlarla ya da hukuki olmayan baskılarla karşılaşabileceğimizi biliyoruz. Ve son derece insani bir içgüdüyle, ‘bela’dan kaçmaya çalışıyoruz. Çünkü söyleyecek sözümüz var ve birilerinin bunları dile getirmemizi engellemesinden çekiniyoruz. Zaman içinde, Türkiye’de bazı şeylerin daha açık bir şekilde tartışılıyor olması, normalleşme yönünde bazı işaretler belirmesi bizi de nispeten rahatlattı. Ancak genel anlamıyla sorun hâlâ çözülmüş değil. 301. Madde gibi tehditler, yazıyla uğraşan insanların başının üstünde Demokles’in kılıcı gibi sallanıyor hâlâ.
Satış rakamları ne durumda?
Türkiye’de kitap okuma alışkanlığının çok az olduğu hep söylenir. Aras Yayıncılık’ın çıkardığı kitaplar, Türkiye piyasası ölçülerinde iyi satan kitaplar. Biz de pek çok yayınevi gibi, kitabına bağlı olarak 1000 yahut 2000 nüsha basıyoruz ve pek çok kitabımız ikinci, üçüncü baskıları yapıyor. Ermenice kitapları ise genellikle 750-1000 arası basıyoruz. Ermenice bilen nüfusun sayısına bağlı olarak onlar daha yavaş tükeniyor.
Toplumda Ermenilere yönelik olan yoğun ilgi ve merak, kitapların da satılmasını sağlıyor haliyle. Daha sık ve daha çok kitap basmamız halinde ticari anlamda daha rahat nefes alır hale gelmemiz mümkün. Gelecekte öyle olacağını umuyoruz.
Dağıtımda sorun yaşıyor musunuz?
Türkiye’de çeşitli kitap dağıtım şirketleri var. Aras da, diğer yayınevleri gibi, bu dağıtımcılara veriyor kitaplarını. Dağıtımcılar ise tek tek kitabevlerine dağıtımı yapıyorlar. Bu da teorik olarak Aras’ın kitaplarının Türkiye’nin her yerine ulaşması demek. Gerçekte ise dağıtım ağı çok sorunlu çalışıyor; hem tahsilat hem de siparişlerin dağıtımı anlamında. Dağıtım ağındaki sorunlar bütün yayınevlerini etkiliyor. Hatta birkaç yıl önce, bazı büyük yayınevleri bir araya gelip kendi dağıtım şirketlerini kurdular. Ama sorun, küçük yayınevleri açısından daha hayati. Bu tip yayınevleri arasında da sorunlarını kooperatif yoluyla çözmek gibi bir girişim var son zamanlarda. Bu süreci de yakından takip ediyoruz.
Kitaplarınıza yurtdışından gösterilen ilgi nasıl?
Yurtdışına satış için bugüne kadar çok profesyonel ağlar kurulmuş değil. Fransa, ABD gibi önemli merkezlerde, Ermeniler tarafından işletilen kitapevleriyle ilişkilerimiz var. Ancak Ermeniler o kadar dağılmış bir topluluk ki, onların yaşadığı her yerde benzer sorunların, iletişimsizliğin, güçsüzlüğün hâkim olduğunu söyleyebiliriz. İnternet üzerinden yurtdışına satış yapan bazı sitelerle ilişkimiz var, Türkiye’den yurtdışına kitap gönderen bazı firmalarla çalışıyoruz. Frankfurt Kitap Fuarı’nda tanıştığımız, Yerevan’daki bir kitabeviyle de bu yakınlarda çalışmaya başladık. Bize bireysel olarak başvuranlara da, kitaplarımızı posta yoluyla ulaştırıyoruz.
Ayrıca, özellikle yaz aylarında, diasporadan Türkiye’ye ziyarete çok insan geldiği için, yayınevinde ciddi bir trafik oluyor. O bağları da canlı tutmaya çalışıyoruz. İnsanların elektronik posta adreslerini alıp yeni çıkan kitaplar hakkında onları bilgilendiriyoruz.
Bu vesileyle yeni bir haber de vereyim: Bir süredir internet sitemizden satış yapabileceğimiz bir sistemi oluşturmaya çalışıyoruz. Bu sayede, birtakım bürokratik meseleler çözüldükten sonra, yurtdışına da kitap gönderme konusunda daha sağlıklı adımlar atabileceğiz.
Türkiye’deki Ermeni toplumunun, özellikle gençlerin, kitaplarınıza yönelik ilgisini yeterli buluyor musunuz?
Hâlâ Aras’ın yayımladığı kitaplardan haberi olmayan Ermeni gençler var maalesef. Kâğıt üserinde, Aras’ın kitaplarının büyük kısmının, en azından Türkiye’de yaşayan Ermenileri yakından ilgilendirdiğini düşünebiliriz. Ancak, Türkiye toplumunda olduğu gibi, cemaat içinde de okuma alışkanlığı az. Yine de, özellikle Hrant Dink’i kaybetmemizin ardından gençler arasında bir kıpırdanışın, bir araya gelip bir şeyler yapma çabasının başladığını görüyorum. Hadig ve Nor Zartonk gibi yeni girişimlerin artması ve güç kazanması, cemaat içinde faaliyet gösteren ve gençlerin bir araya geldiği derneklerin kültürel etkinliklere ağırlık vermesi, elbette Aras ve Agos gibi kurumların da uzun vadede daha güçlü olmasını sağlayacak. Bunu satış rakamları bakımından söylemiyorum; asıl kastettiğim, bu kurumları ayakta tutacak, çekip çevirecek insan kaynağının bu meselelerle ilgilenen gençler arasından çıkacağı.
Ermenice çocuk kitapları da yayımlıyorsunuz…
Bu, bizim çok önemsediğimiz bir faaliyet alanı. Ermeni okullarında okuyan herkes bu eksikliği çok yakından hissetmiştir eminim. Türkiye’de, devletten kaynaklanan birtakım baskılardan dolayı hâlâ çok eskilerden kalma Ermenice ders kitapları kullanılıyor. Talim Terbiye Kurulu’nun engelleyici tavrının, yeni ve kaliteli kitapların basımına engel olduğunu biliyoruz. Ermeni toplumunun kültürel anlamda zayıflamasını, yeterli bilgi birikimi oluşturamamasını da düşündüğümüzde, neden yıllarca yeterince çocuk kitabı üretilmediği ortaya çıkıyor. Geçmişte, özellikle Ermeni Öğretmenler Vakfı’nın iyi niyetli bazı çabaları olmuştu. Günümüzde, çağdaş pedagojik yöntemlerle ve modern baskı teknikleriyle üretilmiş kitap eksikliği var. Aras da, kurulduğu günden bu yana, kendi imkânları ölçüsünde, renkli, çocukların zevkle kullanabileceği, yeni öğretim tekniklerine uygun hazırlanmış kitaplar yayımlamaya çalıştı. Buna, gücümüz yettiğince devam edeceğiz. Ama, Aras’ın çabalarını ancak çorbadaki tuz olarak değerlendirebiliriz; Türkiye Ermenilerinin çeşitli kurumlarının bu amaçla bir araya gelip özel çalışmalar yapması gerekiyor. Gönül ister ki daha çok çocuk kitabı yayımlansın, çünkü bunun, giderek daha çok yakındığımız, Ermenice eğitim düzeyindeki düşüşle çok yakın bir ilgisi var.
(Desen: Ohan)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder